Tijdens het eerste mantelzorgwebinar sprak ik met dr. Deirdre Beneken genaamd Kolmer,  lector Mantelzorg aan De Haagse Hogeschool, over de relatie als kern van de mantelzorg. Uit haar promotieonderzoek blijkt dat de relatie het meest genoemde motief is om voor een naaste te zorgen. En dus motiverender is dan plichtsgevoel, je verantwoordelijk voelen of iets voor een ander willen doen.
Uit het onderzoek blijkt dat wie vanuit de relatie zorgt, minder stress ervaart en meer zorgvreugde. En het daardoor ook lang kan doen.

Voldoende tijd en aandacht voor relaties is dus belangrijk. Niet alleen in relatie tot de zorgbehoevende, maar ook met andere betrokkenen. Als je leven als mantelzorger vooral bestaat uit zorgminuten en lijstjes, is dat funest voor de zorgvreugde, aldus Beneken genaamd Kolmer.

Maar hoe zorg je voor voldoende tijd voor echte aandacht en intimiteit met elkaar? Dan moet je een aantal factoren geregeld hebben. Een goede balans tussen werk en mantelzorg is er daar een van. Daarom een aantal tips.

 Tip 1: Gebruik je kwaliteiten

Uit nog te publiceren onderzoek (van Gert Evers e.a.) blijkt dat mantelzorgers vaak een hele set kwaliteiten bezitten.  Denk aan verantwoordelijkheidsgevoel, organisatietalent, leiding geven, luisteren, empathie, inlevingsvermogen en draagkracht. Die kwaliteiten komen niet alleen in de zorgsituatie goed van pas, maar ook op het werk. Het is aan de werknemer om te laten zien dat hij die kwaliteiten in huis heeft. De werkgever moet die kwaliteiten zichtbaar maken en er iets mee doen. Met elkaar moeten ze ervoor zorgen dat de kwaliteiten niet zodanig worden aangesproken, dat iemand overbelast raakt.  Voor zelfstandig ondernemers is het wat dit betreft lastiger. Zij moeten met anderen in hun omgeving zien te komen tot een rechtvaardige verdeling in werk en zorg.

Tip 2: Overbrug de twee werelden

Naar mantelzorg kun je op twee manieren kijken. Vanuit een nutsvisie: mantelzorgers zijn de smeerolie van de zorg en moeten het zo lang mogelijk kunnen volhouden. Of vanuit een relatievisie: mantelzorgers zijn de gouden schroef in de zorg en moeten recht kunnen doen aan de relatie die hen drijft. In veel situaties waarin mantelzorgers zich niet gehoord of begrepen voelen, komt dat omdat de gesprekspartners vanuit verschillende visies spreken. Ze ‘verstehen’ elkaar niet, zoals Beneken gen. Kolmer zegt. Beide partijen krijgen dan het gevoel dat er geen begrip of oor is voor hun gedachten en gevoelens. Dit kan makkelijk gebeuren in gesprekken tussen werkgever (of bedrijfsarts!) en werknemer. Als je je daarvan bewust bent, kun je de kloof benoemen in het gesprek. En hem vervolgens overbruggen door begrip te tonen voor elkaars standpunten en af en toe elkaars taal te spreken.

Tip 3: Herken de taal van de twee werelden

Hoe kun je herkennen dat jij en je gesprekspartner vanuit verschillende werelden praten? Allereerst zul je je minimaal onbegrepen en misschien wel geïrriteerd voelen. Merk dat gevoel ook op. Ten tweede kun je op de feitelijke taal letten die gebruikt wordt. Hier wat voorbeelden van de vocabulaire van de twee werelden. Uit de nutswereld: protocol, interventie, afspraken, verplichting, volhoudtijd, beleid, resultaat, planning. Uit de relatiewereld: betrokkenheid, begeleiding, kracht, loyaliteit, empathie, kwaliteit, ‘er zijn’, liefde.

Tip 4: Kweek begrip voor je dubbele opdracht

Als er op het werk weinig begrip is voor jouw inspanningen om werk en mantelzorg te combineren, licht dan toe welke belangen er spelen. Leg uit dat de overheid verwacht dat jij voor jouw naaste zorgt en dat dat geen vrijblijvende keuze is. De mogelijkheden om formele hulp in te zetten, nemen daarbij alleen maar af. Daarnaast wil de overheid ook dat jij als arbeidskracht behouden blijft. En jij spant je in om die twee taken te combineren. Het is dus ook de taak van je werkgever om je daarin te faciliteren. En als het onverhoopt zover komt, ook van de bedrijfsarts.

Tip 5: Doe aan preventie

Blijf zoeken naar evenwicht in de relatie mantelzorger-zorgvrager-professional. En evengoed in werkverband tussen mantelzorger-zorgvrager-werkgever. Dit is wat Beneken gen. Kolmer ‘Care Justitia’ noemt. Een evenwichtige en rechtvaardige zorgverdeling, met de zorgsituatie als uitgangspunt. Ga dus in gesprek met je werkgever. Vraag hulp om flexibel te kunnen zijn en zo beter te kunnen combineren. Hier is sprake van een win-win, want je werkgever wil ook niet dat je uitvalt. Geef ook aan dat je graag wilt werken en waarom het belangrijk voor je is (zie ook punt 1).

Tip 6: Stel bij overbelasting privé aan de orde

Bij overbelasting en ziekteverzuim zul je gesprekken voeren met je leidinggevende en de bedrijfsarts.  Stel je privé-situatie en de belasting die dat geeft aan de orde. Dat kan ook relevant zijn bij functioneringsgesprekken. Alleen naar de werksituatie kijken, gaat in jouw geval geen oplossing brengen. Vanuit de werkgever zou de bedrijfsarts verplicht moeten worden om rekening te houden met de privé-situatie. Nu is dat vaak nog willekeur of goodwill. Voel je je onvoldoende veilig in zo’n gesprek, vraag dan om de aanwezigheid van een vertrouwenspersoon. Bijna elke organisatie heeft er een (vraag het HR).

Tip 7: Reguleer de belangstelling

Betrokkenheid van collega’s (en de omgeving) is belangrijk, maar kun je soms ook als hinderlijk ervaren. Als je net lekker in je werk zit en iemand komt informeren hoe het laatste ziekenhuisbezoek is verlopen. Zo blijf je niet aan het werk en kom je ook niet (een beetje) los van thuis. Maar ja, het is wel aardig bedoeld en je doet geregeld een beroep op de collega’s. Je lost dit dilemma op door gewoon te zeggen hoe je het graag hebben wilt. Bijvoorbeeld een keer per week eens vragen is prima. Of alleen als jij erover begint. Of je doet een statusupdate via de mail naar mensen die jij belangrijk vindt. Bedenk je eigen aanwijzingen.

Tip 8: Maak tijd voor echt contact

Regel je zaken zo dat je zorgvreugde kunt blijven ervaren. Dat je leven thuis niet wegtikt in zorgminuten, draaiboeken afwerken en veel ‘moeten’. Dan wordt je naaste bijna een object van zorg. In plaats van die geliefde persoon waar het allemaal om begonnen is. Soms kan technologie je meer ruimte geven. Vaak zijn beroepsmatige of vrijwillige hulptroepen de sleutel. Zorg dat je ook op het werk tijd inruimt voor sociaal contact. En schrap niet alle sociale activiteiten. Dat geeft meer werkplezier en zorgt voor collegialiteit op momenten dat jij die nodig hebt.

Relevante websites:

Mezzo: de belangenvereniging voor mantelzorgers. Gratis en zeer uitgebreide  informatie. Zowel praktisch als over actualiteit. Ook juridische ledenservice.

Stichting Werk & Mantelzorg: informatie over de werk/zorg-combinatie

CAO-monitor: overzicht van mantelzorgvriendelijke cao-afspraken.

Lectoraat Mantelzorg van de Haagse Hogeschool; literatuur en filmpjes over de relationele visie op  mantelzorg.